Piri Reis'in Haritası (İlk Dünya Haritası)

Günümüze kalan, Amerika kıtasını gösteren en eski haritalardan biridir. Osmanlı amirali Piri Reis tarafından 1513`de çizilmiş olup, Avrupa ve Afrika`nın batı kıyılarını ve Güney Amerika`nın doğu kıyılarını gösterir. Aralarında Kristof Kolomb`a ait bir haritanın da bulunduğu yirmi kaynağı bütünleştirerek hazırlanmış, 16. yüzyıl Avrupa ve Müslüman denizcilerinin coğrafya bilgilerini içeren değerli bir tarihi belgedir.

                                                                

          Piri Reis’in 1513 yılındaGelibolu’da çizip Yavuz Selim’e adadığı bu dünya haritası ceylan derisi üzerine çeşitli renkler, resimler ve yazılarla bezenerek çizilmiştir. Resim’de görülen Piri Reis’in haritası alt bölümlere doğru daralmakla birlikte 90x65 cm boyutundadır. Sağ tarafından boydan boya kopmuş olan haritanın bu gün elimizde bulunan kısmı Afrika ve İberik yarım adasının batısı, Amerika kıtasının doğu kıyıları ile Atlas okyanusunun göründüğü bölümdür. Bazı tarihçilere göre, kendisine sunulan dünya haritasına bakan Osmanlı padişahı Yavuz Selim “dünya ne kadar küçükmüş” demiş, sonra da haritayı ikiye bölmüş “biz doğu tarafını elimizde tutacağız...” diyerek bu gün elimizde bulunan kısmını atmış.

          Harita tipik bir deniz haritasıdır. Bugünkü modern haritalarda bulunan enlem ve boylam çizgileri yerine kuzey ve güney bölümlerinde yer alan 32 bölüme ayıran çizgilerin çıktığı ikisi büyük, ayrıca üçü küçük rüzgar gülü bulunmaktadır. Günümüzde yapılan azimütal projeksiyonlu haritalarla şaşırtıcı uyumlu görülen Piri Reis’in haritası, muhtemelen padişaha sunulacağı için oldukça zengin görselliğiyle bir tablo güzelliğine sahiptir.

         Harita üzerinde yer adlarının yanısıra keşif tarihi, efsanevi hikayeler, dağlar, nehirler, yaşayan hayvanlar, haritanın oluşturulması hakkında bilgiler vardır. Amerika’nın keşfine ilişkin ayrıntılı bilgilere yer verilen yazının son cümlesinde “mezbur hartide olan bu karalar ve cezriler kim vardır, Kolombo’nun hartisinden yazılmıştır” denilerek, 1492- 1504 tarihleri arasında 4 kez ziyaret ettiği Amerika’ya ilişkin Kristof Kolomb’nun günümüze ulaşmayan harita çalışmaları, bugün sadece Piri Reis’in haritası içinde yer alan bölümü ile
yaşamaktadır.

         Kahire’yi merkez alan hava fotoğrafları ile (azimütal projeksiyon) inanılmaz benzerlik taşıması, ancak 1951 yılında yapılan ses yansıtıcılı ölçümlerle keşfedilen Antartikakıtasındaki dağların (4000 yıl önce oluşan buzul çağından beri buzlarla kaplı olan) bu haritada yer alması Erich Von Daeniken’in ancak uzaydan çekilen
fotoğraflardanyapılabilebileceği gibi sansasyonel bir görüş ortaya atmasına neden olmuştur.

           İlk haritadan 15 yıl sonra 1528 yılında Piri Reis yine Gelibolu’da ikincisini çizdi. Topkapı Sarayı müdürü Tahsin Öz tarafından Piri Reis’in haritasının kayıp parçalarının aranması sırasında bulundu. Ne yazık ki günümüze yalnızca kuzey ve orta Amerika kıyıları, Florida ve Grönland’ın göründüğü 68x69 cm’lik bölümü ulaşabilmiştir. Bu haritada 4 rüzgar gülü, her bir bölümü 50 mile denk iki mil ölçeği ve Yengeç Dönencesi yer almaktadır. Bu haritanın ölçeği1513'tekinden daha büyüktür. İlk haritada bulunan bazı hayali adaların bu haritada olmaması, Amerika kıyılarının daha isabetli çizilmesi, liman girinti ve çıkıntılarının abartılı çizilmesi hatasına düşülmemesi, yengeç dönencesinin çok az hatayla çizilmiş olması, ilk haritada göze çarpan efsanevi bilgi ve resimlerin bu haritada bulunmayışı, Piri Reis’in yeni keşifler doğrultusunda birincisinden daha doğru ve güncel bir harita ortaya koyma amacında olduğunu göstermektedir.

          Haritada ölçeğin altında bulunan yazı Piri Reis’in imza ketebesidir “Bunu 935 (1528) yılında Gelibolu’da Reis Gazi Kemal merhumun biraderzadesi diye meşhur olan Hacı Mehmed’in oğlu Piri Reis tamam etti.”

           Milli Müzeler müdürü Halil Ethem Eldem’in Topkapı sarayında yaptığı çalışmalar sırasında o
zamana kadar bilinmeyen Piri Reis’in dünya haritası 9 Kasım 1929’da ortaya çıkarılmıştır. Dünya ölçeğinde yapılmış bu en eski dünya haritasının bulunduğunu duyan Atatürk konuya büyük ilgi göstermiştir. Ankara’ya getirterek tarihçilerle birlikte incelemiştir. Sonra Atatürk’ün direktifleriyle Devlet Matbaasında tıpkı basımı yapılarak çoğaltılan harita, dünya bilim çevrelerine sunulmuştur.

           Piri Reis 1528'de Amerika'yı gösteren ikinci bir haritası daha yapmıştır(1528). Bu madde onun birinci haritasiyla ilişkilidir.

HARİTANIN YÜKSEK ÇÖZÜNÜRLÜK FOTOĞRAFINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ.

Kaynak: www.turkcebilgi.com